Rolnictwo a przyroda

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej polskie rolnictwo w dużej mierze jest kształtowane przez Wspólną Politykę Rolną UE. W latach powojennych w Europie brakowało żywności, dlatego też postawiono na wydajną i intensywną produkcję rolną. Taka polityka doprowadziła do nieodwracalnych zmian i strat w środowisku naturalnym oraz krajobrazie. Tylko w Europie Środkowej i Wschodniej rolnictwo zachowało w dużej mierze tradycyjny i ekstensywny charakter. Obecne trendy Wspólnej Polityki Rolnej są inne i w coraz większym stopniu kładzie się nacisk na ochronę środowiska i zachowanie różnorodności biologicznej obszarów wiejskich. Zauważono, że rolnictwo to nie tylko produkcja żywności, ale także piękny kulturowy krajobraz, przyroda, wielowiekowa tradycja czy też rekreacja. Nowe wyzwania związane w dużej mierze ze zmianami klimatu powodują, że coraz większe znaczenie mają pozaprodukcyjne kierunki działalności rolniczej, takie jak: ochrona gleb przed erozją czy też wód przed zanieczyszczeniami, produkcja biopaliw oraz zachowanie bioróżnorodności. Coraz większe znaczenie w WPR ma II filar związany z ochroną środowiska. Program rolnośrodowiskowy i zalesieniowy oraz Zasada Wzajemnej Zgodności (Cross-compliance) to odpowiedzi UE na nowe wyzwania rolnictwa we współczesnym świecie.

  • Chaber bławatek. Fot. D. Krupiński

  • Skowronek. Fot. A. Łukijańczuk

  • Rusałka admirał. Fot. M. Rzępała

  • Bażant. Fot. M. Cmoch

Polska wieś wnosi do Wspólnoty Europejskiej ogromne bogactwo, zwłaszcza piękny krajobraz: wąskie pasy pól przeplecione łąkami, ugorami i nieużytkami, stare grusze i jabłonie rosnące na miedzach śródpolnych oraz zadrzewienia i kępy krzewów. Polski krajobraz rolniczy ma strategiczne znaczenie dla zachowania globalnych populacji ptaków typowych dla krajobrazu rolniczego, takich jak: skowronek, ortolan, bocian biały, kuropatwa, pokląskwa czy derkacz. Zwłaszcza skowronek osiąga w Polsce niespotykane w innych krajach Europy zagęszczenia, co świadczy o dobrej kondycji populacji tego gatunku, a tym samym dobrym stanie środowiska naturalnego.

  • Pola. Fot. M. Cmoch

  • Zając szarak. Fot. A. Łukijańczuk

  • Szczygieł. Fot. A. Łukijańczuk

  • Bociany białe. Fot. M. Cmoch

Miedze, ugory, oczka wodne, zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne oraz inne ekosystemy nierolnicze odgrywają bardzo ważną rolę w utrzymaniu odpowiedniego stanu środowiska terenów rolniczych. Ograniczają erozję gleby, poprawiają mikroklimat na polach uprawnych, regulują stosunki wodne oraz gwarantują zachowanie różnorodności biologicznej. Ich obecność decyduje o występowaniu gatunków zagrożonych i chronionych. Do takich gatunków należy błotniak łąkowy, który jest szczególnie narażony na zmiany zachodzące w rolnictwie. Intensyfikacja produkcji rolnej w krajach Unii Europejskiej spowodowała, że gatunek ten prawie wyginął. Los błotniaka łąkowego, jak również innych ptaków krajobrazu rolniczego, w dużej mierze będzie zależał od zachowania ekstensywnych metod gospodarowania oraz tradycyjnego krajobrazu polskiej wsi. Cel ten można osiągnąć tylko poprzez programy rolnośrodowiskowe. Ich powszechne wdrażanie w gospodarstwach rolnych umożliwi utrzymanie w dobrym stanie tego, co zostało zachowane, oraz pozwoli uniknąć ekologicznych skutków intensyfikacji produkcji rolnej.